Preparatie toen en nu

Preparatie 16e eeuw
Wede was al bekend in Egypte, in ieder geval rond 200 v. Chr., mogelijk zelfs al 1000 v. Chr. De blauwe kleurstof werd gewonnen uit de lange ellipsvormige bladeren. Deze werden in de 16e eeuw met de hand geplukt en onder een zware molensteen tot pulp vermalen. De pulp werd met de hand tot ballen gedraaid, die men een aantal weken liet drogen. Deze ballen werden 'coques' of 'cocagnes' genoemd en waren een handig tussenproduct: handzaam te vervoeren in balen, telbaar (handig in tijden waarin betrouwbare weegschalen zeldzaam waren) en niet erg kwetsbaar tijdens het transport. Maar om de blauwe kleurstof te verkrijgen was nog een tweede bewerking nodig. De droge coques werden daarvoor onder een zware molensteen fijngemalen en natgemaakt. Deze brei liet men in open schuren en onder veelvuldig omscheppen met toevoeging van menselijke urine een aantal maanden gisten (rotten!) totdat men na een lang proces van drogen en zeven een handvol grauwe korrels overhield: agranat, de zuivere blauwe kleurstof, die via de steden Toulouse en Bordeaux zijn weg vond naar de ververijen van de Koninklijke hoven en de grote steden van die tijd.


Na de ontdekking van het indigo – dat met de ontdekkingsreizigers meekwam uit de nieuwe ontdekte werelddelen en dezelfde kleurstof bevatte – dreigde de inheemse wede omstreeks 1600 verdrongen te worden door het indigo dat veel hogere concentraties kleurstof bevatte en dus goedkoper was. De strijd was taai want de wedehandelaren deden allerlei pogingen om met protectionistische maatregelen de opkomst van het indigo te stuiten. Om die reden stond indigo lange tijd (ten onrechte) te boek als giftig en stond in sommige landen op het gebruik van indigo zelfs de doodstraf! Pas rond 1900 ontdekte men een manier om synthetisch blauw te maken.

Verven met verse wede anno 21ste eeuw
Door de beschikbaarheid van beitsmiddelen (middelen die de hechting van de verfstof aan de wol bevorderen) gaat het verven met wede tegenwoordig veel sneller dan in de 16e eeuw. Verwonder je over het bijzondere verkleuringsproces! Met dank aan Karla Roseboom, Openluchtmuseum Arnhem voor het beschikbaar stellen van het recept.

Met onderstaande benodigdheden kan je circa 500 gram wol/stof verven:

1. Oogsten van de bladeren
- Pluk ongeveer een emmer vol bladeren van de eerste-jaar-plant, dichtbij de basis (augustus en september zijn de beste maanden) en spoel het blad af onder de kraan. Knip het te veel aan stelen af (deze bevatten geen blauwe kleurstof) en scheur de bladeren vervolgens in stukken van circa 3 cm (anders spoelen ze door het vergiet).

2. Onttrekken van de kleurstof
- Vul een roestvrijstalen pan (10 liter) voor 2/3 met water en verwarm het tot 90°C, maar laat het niet koken. Doe het blad in de pan en laat het 10 minuten weken in water rond de 80°C. Zet de hittebron uit en zet de pan in een bak met (ijs)koud water. De vloeistof moet snel afkoelen om te voorkomen dat de wede 'gaar' wordt. Probeer de temperatuur in 5 minuten tot 55°C terug te brengen. Blijf ondertussen in de pan roeren en wissel het water (of doe er ijsblokjes bij) om het sneller af te laten koelen.

- Wanneer de vloeistof is afgekoeld tot 55°C, gieten we deze door een vergiet in een emmer. Trek rubberen handschoenen aan en knijp de bladeren goed uit om alle vloeistof op te vangen. Schenk de vloeistof terug in de pan. De bladeren kunnen naar de composthoop.

- Doe de soda in een halve liter kokend water, laat het goed oplossen en de vloeistof licht afkoelen. Voeg het pas toe als het wede-extract in de pan is afgekoeld tot 50°C (anders maak je het blauw kapot). Het vocht zal veranderen in een groenbruine kleur en de pH waarde zal ongeveer 9 zijn.

- Het vat moet nu oxideren om het pigment neer te laten slaan. Giet hiervoor de vloeistof 20 maal van de ene emmer in een andere emmer. Het schuim dat daarbij ontstaat zal groenig en soms zelfs blauwig van kleur worden. Giet de vloeistof de laatste keer terug in de kuip en en laat het vervolgens 30 minuten rusten. Schep daarna het schuim ervan af. Wat overblijft is een vloeistof met een donkergroene kleur.

- Na toevoeging van het hydrosulfiet, het keukenzout en het afwasmiddel is het verfbad klaar.

3. Verven van de wol/stof met wede
- Spoel de strengen wol of het T-shirt eerst in water, voor deze onder te dompelen in de kuip.

- Laat de wol/stof 20 minuten weken en haal deze er dan uit. Zodra de wol/stof uit de kuip komt, is deze geelgroen, maar door het contact met de lucht, zal deze eerst groen en daarna blauw verkleuren. Knijp het overtollige vocht uit de wol/stof, wapper ermee door de lucht (dit bevordert het verkleuringsproces) en hang ze te drogen. Door de wol/stof meerdere malen onder te dompelen, kan de gewenste tint blauw worden bereikt, maar de concentratie pigment zal wel met elk verfbad afnemen (en dus een lichtere kleur blauw opleveren).

Historische pastelroute: Lees verder »»